Bibiliya Ijambo ry'imana (BIRD)

1 Nusangira n’umutegetsi ku meza,

ujye uzirikana uwo musangira uwo ari we.

2 Niba uri umunyanda nini,

ifate ureke ipfa ryawe.

3 Wirarikira iyo ndyo iryoshye,

iyo ndyo ibasha kukubera umutego.

4 Ntukarushywe no gushaka ubukire,

bene ibyo bitekerezo ubyivanemo.

5 Ubutunzi buyoyoka utabizi,

buyoyoka vuba nk’ubufite amababa,

buguruka nka kagoma ifashe ikirere.

6 Ntukajyane ku meza n’ukureba ikijisho,

ntukararikire ibyokurya bye biryoshye.

7 Koko rero uko atekereza ni ko ateye,

aravuga ati: “Ngaho rya maze unywe”,

nyamara iyo mvugo ntiba ivuye ku mutima.

8 Amaherezo ibyo wariye uzabiruka,

ibiganiro byiza mwagiranye bizaba impfabusa.

9 Ntukirushye uganiriza umupfapfa,

koko ntazabura guhinyura inama umugira.

10 Ntugashingure imbago zashinzwe kera,

ntukarengere imirima y’impfubyi.

11 Imana nyir’ububasha ni yo izivuganira,

izazihagararira igutsindishe.

12 Ujye uhugukira inyigisho,

ujye utega amatwi inyigisho irimo ubumenyi.

13 Ntukabure guhana umwana,

kumunyuzaho umunyafu ntibizamwica.

14 Muhanishe umunyafu,

bityo uzarokora ubugingo bwe.

15 Mwana wanjye nuba umunyabwenge, nanjye nzanezerwa.

16 Koko rero nzanezerwa bikomeye,

nzanezezwa n’imvugo yawe iboneye.

17 Ntukararikire iby’abanyabyaha,

ahubwo ujye uhora wumvira Uhoraho.

18 Ni ukuri koko uzishima mu gihe kizaza,

ntabwo icyizere cyawe kizapfa ubusa.

19 Mwana wanjye, ntega amatwi ube umunyabwenge,

ujye ukurikiza imigenzereze myiza.

20 Ntukifatanye n’abasinzi,

ntukifatanye n’abanyandanini bakunda inyama.

21 Abasinzi n’abanyandanini baratindahara,

abanyabitotsi bibambika ubushwambagara.

22 Ujye wumvira so wakubyaye,

ntugasuzugure nyoko ashaje.

23 Haranira ukuri we kukuvirira,

haranira ubwenge n’ubwitonzi n’ubushishozi.

24 Ubyaye intungane arishima cyane,

ubyaye umunyabwenge ahorana umunezero.

25 Ngaho so na nyoko nibishime,

nyoko wakubyaye nanezerwe.

26 Mwana wanjye, ngirira icyizere,

ujye ukurikiza imigenzereze yanjye.

27 Umugore w’indaya ni nk’urwobo rurerure,

naho umugore w’icyomanzi ni nk’urwobo rufunganye.

28 Uwo mugore aca igico nk’umujura,

agwiza ububi mu bantu.

Imyifatire y’umusinzi

29 Ni nde ugushije ishyano?

Ni nde ufite agahinda?

Ni nde uhorana impaka?

Ni nde uhorana amaganya?

Ni nde uremwa inguma kandi nta mpamvu?

Ni nde utukuye amaso?

30 Ni abarara inkera z’inzoga,

ni abagenzwa no kuvumba inzoga zikaze.

31 Ntugakururwe na divayi kuko itukura,

ntugakururwe n’uko ibirira mu gikombe,

ntugakururwe n’uko imanuka mu muhogo.

32 Amaherezo iryana nk’inzoka,

irumana nk’impiri.

33 Bityo uzareba ibintu bidasanzwe,

ibyo wibwira n’ibyo uvuga ntibizaba bisobanutse.

34 Uzaba nk’uri mu nyanja rwagati,

uzaba nk’uri ku gasongero k’ubwato.

35 Uzibwira uti: “Bankubise nyamara nta cyo bintwaye,

bampondaguye nyamara nta cyo nabyumviseho,

mbese ndakanguka ryari kugira ngo nongere nywe?”

Umunebwe n’umugome

1 Ntukagirire ishyari inkozi z’ibibi,

ntugashake gufatanya na zo.

2 Imigambi yazo ni urugomo,

ibiganiro byazo byerekeza ku mpagarara.

3 Kubaka inzu bigomba ubwenge,

naho kuyikomeza bigomba ubushishozi.

4 Kuzuza ibintu mu nzu bigomba ubuhanga,

ubuhanga butuma yuzura ibintu by’agaciro n’iby’igikundiro.

5 Ubwenge butera umuntu gukomera,

Ubuhanga na bwo bwongera imbaraga.

6 Nujya gusembura intambara ubanze uyitegure,

kuyitsinda hagomba abajyanama benshi.

7 Ku mupfapfa imvugo y’ubwenge irahanitse,

iyo ari hamwe n’abandi ntagira ijambo.

8 Umuntu ugambirira gukora ibibi,

bamwita umugizi wa nabi.

9 Umupfapfa nta kindi atekereza uretse icyaha,

umukobanyi abantu baramwanga.

10 Nugera mu makuba ukagamburura,

bityo uba ubaye umunyantegenke.

11 Urengere abaciriwe urwo gupfa barengana,

ntukazibukire abarindirijwe kwicwa.

12 Nugira uti: “Nta cyo mbiziho”,

Imana yo icengera imitima iba ibizi,

yo igenga ubuzima bwawe irabizi,

ni yo izitura buri muntu ikurikije ibyo yakoze.

13 Mwana wanjye, ujye urya ubuki kuko ari bwiza,

ujye uburya buzakuryohera.

14 Umenye kandi ko ubwenge bugufitiye akamaro,

nubugira uzagubwa neza,

amizero yawe ntazaba impfabusa.

15 Wa mugome we, ntukagambanire urugo rw’intungane,

ntukigabize inzu yayo ngo uyisahure.

16 Intungane nubwo yagwa karindwi yakweguka,

nyamara inkozi z’ibibi zitsembwa n’amakuba.

17 Ntukishimire ko umwanzi wawe agize amakuba,

ntukanezezwe n’uko aguye mu ikosa.

18 Uhoraho yabireba nabi,

yakwigarura ntakomeze kumurakarira.

19 Ntukararikire ibyo inkozi z’ibibi zikora,

ntukagirire ishyari abagizi ba nabi.

20 Koko amaherezo y’inkozi z’ibibi ni mabi,

naho abagizi ba nabi bameze nk’itara rizimye.

21 Mwana wanjye, ujye wubaha Uhoraho n’umwami,

ntukifatanye kandi n’ibyigomeke.

22 Koko rero bene abo bagubwaho n’amakuba,

mbese hari uzi uko Uhoraho n’umwami bazabarimbura?

Indi migani y’abanyabwenge

23 Dore indi migani y’abanyabwenge:

si byiza ko umucamanza abogama mu rubanza.

24 Umucamanza ubwira umunyacyaha ati: “Uri umwere”,

rubanda bazamwamagana bamwange urunuka.

25 Nyamara abahana abanyabyaha bazagubwa neza,

bazagira imigisha myinshi.

26 Uguhaye ibisubizo byiza aba akunejeje.

27 Ujye ubanza uhinge n’imirima yawe,

ibyo kubaka bizaza hanyuma.

28 Ntugashinje umuturanyi wawe nta shingiro,

ntukamubeshyere.

29 Ntukavuge uti: “Ndamushyira aho yanshyize,

nzitura buri wese ibyo yankoreye.”

Imyifatire y’umunebwe

30 Nanyuze ku murima w’umunebwe,

nanyuze no ku mizabibu y’umupfapfa.

31 Nasanze yararenzweho n’amahwa,

imizabibu yarabaye ikigunda,

uruzitiro rwayo rwarasenyutse.

32 Narayirebye bituma ntekereza,

narayitegereje mpakura isomo.

33 Uravuga uti: “Reka nsinzire gato nihweture udutotsi,

reka mbe nirambitse nipfumbase.”

34 Nyamara ubukene buzakuzaho nk’umujura,

ubutindi buzagutungura nk’igisambo.

Imigani inyuranye

1 Iyi na yo ni indi migani ya Salomo, yashyizwe mu nyandiko n’abagaragu ba Hezekiya umwami w’u Buyuda.

2 Ikuzo ry’Imana rishingiye ku ibanga ryayo,

nyamara ikuzo ry’umwami rishingira ku bushishozi agira.

3 Uko ijuru rihanitse hejuru,

uko isi ari ndende mu bujyakuzimu,

ni na ko nta wasesengura ibitekerezo by’umwami.

4 Iyo ifeza itunganyijwe,

umucuzi ayicuramo igikoresho.

5 Kiza umwami abajyanama babi,

ingoma ye izarangwa n’ubutabera.

6 Ntukibonekeze imbere y’umwami,

ntukishyire mu mwanya w’abakomeye.

7 Ikiruta ni uko yakubwira ati: “Ngwino hano”,

aho kugukoza isoni imbere y’umunyacyubahiro.

8 Ibyo wiboneye n’amaso yawe,

ntukihutire kubijyana mu rukiko.

Amaherezo uzakorwa n’isoni,

undi muntu naza akakuvuguruza.

9 Nugira icyo upfa na mugenzi wawe mwikiranure,

icyakora wirinde kumena amabanga.

10 Koko undi abyumvise yakugaya,

uwo mugayo wagutesha agaciro.

11 Ijambo rivugiwe igihe ni nk’umubumbe w’izahabu,

ni nk’imibumbe y’izahabu ku mbehe y’ifeza.

12 Inama umunyabwenge agira umwumva,

ni nk’impeta y’izahabu,

ni nk’umutako w’izahabu inoze.

13 Uko amafu yo mu gihe cy’isarura atera umunezero,

ni ko intumwa idatenguha inezeza shebuja wayitumye.

14 Usezerana impano ntayitange,

ameze nk’ibicu n’umuyaga bitabyara imvura.

15 Uwihanganye atuma umutegetsi amwumva,

imvugo nziza ihosha ubukana.

16 Nubona ubuki urye ubuguhagije,

nurenza urugero uzaburuka.

17 Ntugahoze akarenge mu rugo rw’umuturanyi,

atavaho akurambirwa akakwanga.

18 Ushinja mugenzi we ibinyoma,

ni nk’aho amukubise ubuhiri cyangwa inkota,

ni nk’aho amurashe umwambi utyaye.

19 Kwizera umugambanyi mu gihe cy’amakuba,

ni nko kurisha iryinyo rirwaye,

ni nko kugendesha ikirenge kiremaye.

20 Kudabagirira umuntu ushavuye,

ni nko kwiyambura umwambaro mu gihe cy’imbeho,

ni nko gusuka umushari ku gikomere.

21 Umwanzi wawe nasonza umufungurire,

nagira inyota umuhe amazi yo kunywa.

22 Nugenza utyo bizaba nk’aho urahuriye amakara agurumana ku mutwe we,

bityo Uhoraho azabiguhembera.

23 Uko umuyaga wo mu majyaruguru ubyara imvura,

ni ko inzimuzi itera uburakari.

24 Kwibera mu kazu k’ivundi wenyine ni byiza,

biruta kubana mu nzu n’umugore w’igishegabo.

25 Uko amazi afutse amerera umuntu unaniwe,

ni ko inkuru nziza iturutse mu gihugu cya kure imerera uyumvise.

26 Umuntu w’intungane wemera gushukwa n’umugome,

uwo ameze nk’iriba rihumanye cyangwa isōko itobamye.

27 Si byiza kurya ubuki bwinshi,

si na byiza guharanira ikuzo rihanitse.

28 Umuntu utitangira muri kamere ye,

uwo ameze nk’umujyi uterwa utagira kirengera.

Imigani yerekeye abapfapfa

1 Nk’uko nta rubura rukwiye kugwa mu mpeshyi,

nk’uko nta mvura ikwiye kugwa mu isarura,

ni ko umupfapfa adakwiye icyubahiro.

2 Uko igishwi kijarajara n’intashya ikaguruka,

ni ko umuvumo w’amaherere udafata.

3 Ifarasi ikubitwa ibibōko,

icyuma kiyobora indogobe kigashyirwa mu kanwa kayo,

naho umupfapfa akubitwa inkoni.

4 Ntugasubize umupfapfa ukurikije ibyo avuga,

utazavaho umera nka we.

5 Ujye usubiza umupfapfa ibihuje n’ubupfapfa bwe,

hato atazibwira ko ari umunyabwenge.

6 Gutuma umupfapfa ni nko kwica amaguru,

ni nko kwikururira akaga.

7 Umugani uciwe n’umupfapfa ni imburamumaro,

ni nk’akaguru k’ikirema kadashinga.

8 Guha icyubahiro umupfapfa,

ni nko guhambira ibuye mu muhumetso.

9 Umugani uciwe n’umupfapfa ni imburamumaro,

ni nk’ihwa rihanda umusinzi mu kiganza.

10 Ukoresha umupfapfa cyangwa uwo abonye wese,

ni nk’umurashi ukomeretsa uwo abonye wese.

11 Uko imbwa isubira ku birutsi byayo,

ni ko n’umupfapfa akomeza ubupfapfa bwe.

12 Umuntu wibwira ko ari umunyabwenge atari we,

uwo arutwa n’umupfapfa.

Imyifatire y’umunebwe

13 Umunebwe arihanukira ati:

“Mu nzira hari intare,

intare y’inkazi iri mu mayira.”

14 Uko urugi rwihindukiza ku mapata,

ni ko umunebwe yigaragura ku buriri.

15 Umunebwe ashora intoki mu byokurya,

nyamara ntazizamuremo ngo yitamike.

16 Umunebwe yibwira ko ari umunyabwenge,

yibwira ko aburusha abantu barindwi basubizanya ubushishozi.

Indi migani

17 Umugenzi wivanga mu ntonganya zitamureba,

uwo ameze nk’umuntu ushaka gufata imbwa amatwi.

18 Umuntu urasa imyambi igurumana kandi yica,

uwo aba ameze nk’umusazi,

19 aba ameze nk’umuntu ubeshya mugenzi we ati: “Nagukinishaga.”

20 Umuriro ubuze inkwi urazima,

ahatari amazimwe na ho intonganya zirahashira.

21 Nk’uko umuriro ucwekēra bakenyegeza,

ni ko n’ukunda intonganya ashoza impaka.

22 Amagambo y’inzimuzi aryohera nk’indyo nziza,

acengera umuntu akagera ku mutima.

23 Imvugo nziza ihisha ibitekerezo bibi,

ni nk’ifeza itanoze yometse ku rwabya.

24 Uwangana ahorana akarimi kareshya,

nyamara mu mutima we huzuye uburyarya.

25 Ntukamwizezwe n’imvugo ye nziza,

koko ibiri ku mutima ni amahano!

26 Naho yahisha uburyarya bwe,

uwo ubugome bwe buzajya ahagaragara.

27 Ucukurira abandi urwobo azarugwamo,

naho uruhirikiraho ibuye rizamubirindukana.

28 Umubeshyi yanga abo yahemukiye,

naho imvugo iryarya ikurura urupfu.

1 Ntukiratane iby’ejo,

nyamara utazi uko biri bugende uyu munsi.

2 Aho kwiyogeza wakogezwa n’abandi,

ni byiza kogezwa n’undi aho kwiyogeza.

3 Ibuye n’umucanga biraremera,

nyamara intugunda z’umupfapfa zibirusha kuremera.

4 Uburakari butera ubugome,

umujinya urimbura nk’isuri,

nyamara ni nde wakwihanganira ishyari?

5 Gucyaha umuntu ku mugaragaro ni byiza,

biruta ubucuti bupfurapfuritse.

6 Incuti nyakuri ni igukosora,

nyamara umwanzi akagusoma akuryarya.

7 Uwijuse yinenaguza ubuki,

nyamara umushonji n’ibirura biramuryohera.

8 Uhunze igihugu cye akarorongotana,

ameze nk’igishwi cyasize icyari cyacyo.

9 Amavuta n’imibavu binezeza umutima,

inama itanzwe n’incuti na yo irawunezeza.

10 Ntugatererane incuti yawe cyangwa iya so.

Nugera mu kaga ntukirukire umuvandimwe wa kure,

ni byiza kwirukira umuturanyi wa bugufi kuruta umuvandimwe uri kure.

11 Mwana wanjye, ujye ugenza nk’umunyabwenge,

ibyo bizanshimisha mbashe gusubiza unyiraseho.

12 Umunyamakenga abona icyago kije akakikinga,

naho abapfapfa bazakitegeza kibahitane.

13 Uwishingiye uwo atazi afata umwitero we ho ingwate,

uwishingiye umunyamahanga ni we afata ho ingwate.

14 Umuntu uzindukira gusuhuza umuturanyi mu ijwi rirenga,

iyo ndamutso izafatwa nk’umuvumo.

15 Umugore ugira amahane ni nk’ikijojoba,

ameze nk’igitonyanga cy’imvura kijojoba ubutitsa.

16 Kumubuza amahane ni nko guhagarika umuyaga,

bimeze nko kuyoza amavuta amashyi.

17 Uko icyuma gityazwa ku kindi cyuma,

ni na ko umuntu yigishwa na mugenzi we.

18 Ufata neza igiti cy’umutini azarya imbuto zacyo,

umugaragu wita kuri shebuja na we azubahwa.

19 Uko umuntu abona uruhanga rwe mu mazi,

ni ko ibitekerezo bigaragaza nyirabyo.

20 Uko ikuzimu hadahaga,

ni ko amaso y’umuntu adahaga kureba.

21 Ifeza n’izahabu bisuzumwa n’umuriro,

naho umuntu amenyekanira ku myifatire ye.

22 Nubwo wasekura umupfapfa mu isekuru,

nubwo wamusekuza umuhini nk’usekura impeke,

ntuteze kumukuramo ubupfapfa bwe.

23 Menya neza uko intama zawe zimeze,

ukenure amatungo yawe.

24 Koko rero ubukire ntibuhoraho iteka,

ubwami na bwo ntibuhoranwa ibihe byose.

25 Ujye utema ubwatsi maze hamere ubundi,

wahire ubwo mu gasozi uburunde.

26 Intama zizaguha ubwoya ubohemo imyambaro,

ugurishe n’amapfizi ugure umurima.

27 Ihene zawe zizakamwa bihagije zigutunge,

zizagutunga n’umuryango wawe n’abaja bawe.

1 Umugizi wa nabi ahunga nta wumwirukanye,

nyamara intungane ni nk’intare itagira icyo yikanga.

2 Iyo igihugu kiri mu midugararo kigira abategetsi benshi,

nyamara umuntu w’inararibonye n’umunyabwenge akigarurira umutekano.

3 Umutegetsi ukandamiza abakene,

uwo ameze nk’imvura y’umugaru ikukumura imyaka.

4 Abatubahiriza amategeko bogagiza inkozi z’ibibi,

nyamara abayubahiriza barazirwanya.

5 Inkozi z’ibibi ntizimenya iby’ubutabera,

nyamara abashaka Uhoraho bamenya byose.

6 Kuba umukene ugira umurava,

biruta kuba umukire uzwiho uburyarya.

7 Umwana w’umunyabwenge yubahiriza amategeko,

naho ugendana n’ibyomanzi akoza se isoni.

8 Uwigwizaho ubukungu ashaka inyungu zikabije,

uwo aba arundanyiriza uzagirira abakene impuhwe.

9 Uwanga kubahiriza amategeko,

isengesho rye ni kizira ku Mana.

10 Umuntu uyobya indakemwa azagwa mu mutego yateze ubwe,

nyamara intungane zizagubwa neza.

11 Umukire yibwira ko ari umunyabwenge,

nyamara umukene ushishoza aramutahura.

12 Iyo intungane zitsinze abantu bavuza impundu,

naho abagizi ba nabi batsinda abantu bagahunga.

13 Uhishira ibyaha bye ntazagubwa neza,

nyamara ubyihana agahindura imigenzereze ye azababarirwa.

14 Hahirwa umuntu uhorana amakenga,

naho uwinangira agwa mu kaga.

15 Umutegetsi ukandamiza rubanda rw’abakene,

ni nk’intare itontoma cyangwa ikirura cyubikiye umuhigo.

16 Umutegetsi udashyira mu gaciro akandamiza rubanda,

naho udaharanira inyungu mbi azaramba.

17 Umuntu ushinjwa ubwicanyi azaba impunzi iteka,

ntihakagire umushyigikira.

18 Umuntu w’indakemwa mu migenzereze ye azakiza ubugingo bwe,

nyamara uw’imigenzereze mibi azarimbuka.

19 Uhinga isambu ye agira ibimutunga bihagije,

nyamara uwiruka ku bitagira umumaro azatindahara.

20 Umuntu w’umunyakuri agira imigisha myinshi,

nyamara uwikungahaza yikururira akaga.

21 Mu rubanza ntukabogame,

nyamara hari abakora nabi kubera agace k’umugati.

22 Umuntu wikanyiza yiruka ku bukire,

nyamara ntazirikana ko ubukene bumwigarije.

23 Ucyaha umuntu amaherezo azabimushimira,

azamushima kuruta umubeshyabeshya.

24 Uwiba ubutunzi bwa se na nyina yibwira ko atari ikosa,

ntaho ataniye n’umujura.

25 Umunyandanini abyutsa intonganya,

naho uwiringira Uhoraho azagubwa neza.

26 Uwiyemera ni umupfapfa,

nyamara ugenza nk’umunyabwenge azatunganirwa.

27 Ufasha abakene ntazagira icyo akena,

nyamara utabareba n’irihumye azavumwa.

28 Iyo abagizi ba nabi batsinze abantu barahunga,

iyo barimbutse intungane zirasagamba.

1 Umuntu ucyahwa akagamika ijosi azarimbuka buheriheri.

2 Iyo intungane zitegeka rubanda rurishima,

nyamara iyo umugome ari we utegeka rucura umuborogo.

3 Ugenza nk’umunyabwenge anezeza se,

nyamara ugendana n’indaya atagaguza ibye.

4 Umwami w’intabera ahesha igihugu cye umutekano,

nyamara ukunda ruswa aragisenya.

5 Ushukashuka mugenzi we,

uwo aba yiteze imitego.

6 Umugome agwa mu mutego w’icyaha cye,

nyamara intungane iraririmba ikanezerwa.

7 Intungane yita ku burenganzira bw’abakene,

nyamara umugome nta cyo yitaho.

8 Abakobanyi bateza imvururu mu mujyi,

nyamara abanyabwenge bahosha uburakari.

9 Iyo umunyabwenge n’umupfapfa baburana,

umupfapfa ararakara akamuha urw’amenyo,

bityo amahoro akabura.

10 Abicanyi bazira inyangamugayo,

naho abashyira mu gaciro barayirengera.

11 Umupfapfa ntashira uburakari,

nyamara umunyabwenge arabucubya.

12 Iyo umutware yumva amabwire,

ibyegera bye biba inkozi z’ibibi.

13 Umukene n’umukandamiza bafite icyo bahuriraho,

bombi Uhoraho yabahaye amaso.

14 Umwami ucira abakene imanza zitabera,

uwo ingoma ye izaramba.

15 Guhana no gucyaha byungura ubwenge,

nyamara umwana udahanwa akoza nyina isoni.

16 Iyo abagizi ba nabi bari ku butegetsi ibicumuro biriyongera,

nyamara intungane zizibonera guhenebera kwabo.

17 Nurera umwana wawe neza uzagira amahoro,

bityo umutima wawe uzanezerwa.

18 Iyo Imana itigaragaje abantu bakora uko bishakiye,

hahirwa rero umuntu wumvira amategeko y’Imana.

19 Umugaragu ntakosorwa n’amagambo gusa,

nubwo yayumva ntazayakurikiza.

20 Ese wabonye umuntu wihutira kuvuga adatekereje?

Bene uwo arutwa n’umupfapfa.

21 Umugaragu wateteshejwe kuva mu buto bwe,

amaherezo azigomeka.

22 Umunyamujinya abyutsa impaka,

naho umunyamwaga agwiza ibicumuro.

23 Ubwirasi butuma umuntu asuzugurwa,

nyamara uwicisha bugufi azahabwa ikuzo.

24 Uwifatanya n’umujura aba yiyanga,

yumva imivumo imuriho akaruca akarumira.

25 Gutinya abantu ni ukwishyira mu mutego,

naho uwiringira Uhoraho azagubwa neza.

26 Abantu benshi bashaka ubutoni ku batware,

nyamara ubutabera buturuka ku Uhoraho.

27 Umuhemu ni ikizira ku ntungane,

naho umugome ni ikizira ku munyamurava.

Amagambo ya Aguri

1 Aya ni amagambo yavuzwe na Aguri mwene Yake,

yayatangarije Utiyeli na Ukali ati:

2 “Jye ndi igicucu hanyuma y’abandi,

simfite ubushishozi bukwiye ikiremwamuntu.

3 Nta bwenge nigeze ngira,

bityo sinasobanukiwe Imana nziranenge.

4 Ni nde wagiye mu ijuru akagaruka ku isi?

Ni nde wafashe umuyaga mu gipfunsi?

Ni nde wapfunyitse amazi mu mwenda?

Ni nde washyizeho imbibi z’isi?

Uwo yitwa nde?

Umwana we ni nde?

Mbwira niba ubizi.

5 Buri jambo ry’Imana ni iryo kwizerwa,

ni ingabo ikingira abayihungiraho.

6 Ntukagire icyo wongera ku magambo y’Imana,

itazagucyaha ukitwa umubeshyi.

Indi migani

7 “Mana yanjye ndagusaba ibintu bibiri,

ubimpe mbere y’uko nipfira.

8 Undinde kubeshya no kuryarya,

undinde kuba umukene cyangwa umukire,

unyihere gusa ibintunga bihagije.

9 Koko rero umurengwe wantera kukwihakana,

navuga nti: ‘Uhoraho ni nde?’

Ndamutse kandi nkennye nakwiba,

bityo natukisha izina ryawe, Mana yanjye.

10 Ntugasebye umugaragu kuri shebuja,

hato atakuvuma ukabiryozwa.

11 Hariho abantu bavuma ba se,

ntibagire icyiza bifuriza ba nyina.

12 Hariho abantu bibwira ko baboneye,

nyamara batigeze bikuraho ubwandure bwabo.

13 Hariho abantu bafite ubwirasi,

barangwa no kurebana agasuzuguro.

14 Hariho abantu bafite amenyo atyaye nk’inkota,

bafite inzasaya zikeba nk’ibyuma,

barya imitsi aboroheje n’abakene mu gihugu.”

15 Umusundwe ugira abakobwa babiri,

bahora bavuga bati: “Impa, impa!”

Hariho ibintu bitatu bitajya bihāga,

ndetse ni bine bitajya bivuga biti: “Birahagije!”

16 Ibyo ni ikuzimu,

ni umugore w’ingumba,

ni ubutaka budahāga imvura,

ni umuriro udahāga inkwi.

17 Umuntu ukwena se agasuzugura nyina,

uwo ibikona byo mu kibaya bizamunogoramo amaso,

kagoma na zo zimutanyagure.

18 Hariho ibintu bitatu bitangaje,

ndetse ni bine ntasobanukiwe.

19 Ukuntu kagoma iguruka mu kirere,

ukuntu inzoka igenda ku rutare,

ukuntu amato agenda mu nyanja,

ubugenge bw’umugabo ku mugore.

20 Dore imigenzereze y’indaya:

imara kuryamana n’umugabo ikiyuhagira,

iravuga iti: “Nta kibi nakoze”.

21 Hariho ibintu bitatu ku isi bitangaza,

ndetse ni bine bitabasha kwihanganirwa.

22 Umugaragu uba umwami,

umupfapfa ugwa ivutu,

23 umukobwa w’icyomanzi ushyingirwa,

umuja usimbura nyirabuja.

24 Ku isi hari udusimba tune dutoya,

nyamara ni inyaryenge bitangaje.

25 Intozi ni inyantegenke,

nyamara ku mpeshyi zihunikira ibizitunga.

26 Impereryi ntizigira imbaraga,

nyamara ziyubakira amazu mu bitare.

27 Inzige ntizigira umwami,

nyamara zigenda hamwe mu matsinda.

28 Umuserebanya umuntu yawufata mu kiganza,

nyamara utura mu ngoro z’abami.

29 Hariho ibiremwa bitatu bigenda gipfura,

ndetse ni bine birangwa n’ingendo nziza.

30 Intare ari yo nyamaswa y’inyambaraga kurusha izindi,

ntigira ikiyikoma imbere.

31 Isake igenda ishinjagira cyangwa isekurume.

Umwami urangaje imbere y’ingabo ze.

32 Niba warigeze kuba umupfapfa ukishyira hejuru,

niba kandi waragambiriye gukora ibibi ihane.

33 Gucunda amata bibyara amavuta,

gukubita ku zuru bivusha amaraso,

naho guhembera uburakari bibyara intonganya.

Inama zigirwa umwami

1 Ngaya amagambo y’Umwami Lemuweli,

ni imiburo akesha nyina.

2 “Umva mwana wanjye, mwana wanjye nibyariye,

mwana wanjye nasabye Imana.

3 Ntukamarire imbaraga zawe n’ingufu zawe mu bagore,

izo ndaya ziyobya abami ntukazishinge.

4 Mwana wanjye Lemuweli, divayi si nziza ku bami,

inzoga si nziza ku bategetsi.

5 Iyo banyoye bibagirwa amategeko,

bityo barenganya aboroheje.

6 Inzoga uzihe abagiye gupfa,

naho divayi uyihe abafite intimba.

7 Bityo bazanywa bibagirwe umubabaro wabo,

bibagirwe imiruho yabo.

8 Ujye uvugira abatagira ijambo,

ujye uvugira abavukijwe uburenganzira bwabo.

9 Ujye ucira abantu imanza zitabera,

ujye urengera abatishoboye.”

Imyifatire y’umugore w’intwari

10 Umugore w’intwari yabonwa na nde?

Koko rero arusha agaciro amasaro y’agahebuzo.

11 Umugabo we ahora amufitiye icyizere,

ntapfusha ubusa akungahaza urugo.

12 Ntajya aca inyuma umugabo we,

ahubwo amugirira neza mu mibereho ye yose.

13 Atoranya ubudodo bw’amabara meza,

bityo akaboha ashishikaye.

14 Uwo mugore ameze nk’amato y’abacuruzi,

ashakashaka ibyokurya hirya no hino.

15 Abyuka butaracya agategurira abe ifunguro,

abaja na bo abagabanya imirimo ibakwiye.

16 Arambagiza umurima akawugura,

mu nyungu z’umurimo we atera imizabibu.

17 Umurimo we awukorana ubwira,

ntiyigera arera amaboko nk’umunebwe.

18 Abona ibikorwa bye bijya mbere,

nijoro akomeza gukorera ku mucyo w’itara.

19 Atunganya ubudodo n’amaboko ye,

bityo akaboha imyenda n’intoki ze.

20 Arambura ibiganza agafasha abakene,

abatishoboye abagirira ubuntu.

21 Ntaterwa ubwoba n’imbeho,

koko rero abe yabateganyirije imyenda isusurutse.

22 Yibohera ibiringiti,

yambara imyenda myiza y’imihemba.

23 Umugabo we ni umunyacyubahiro mu nama,

ni umunyacyubahiro iyo yicaranye n’abakuru b’umujyi.

24 Aboha imyenda akayigurisha,

agurisha imikandara ku bacuruzi.

25 Arangwa n’imbaraga n’icyubahiro,

agira ibinezaneza by’igihe kizaza.

26 Imvugo ye irangwamo ubwenge,

atanga inama z’ingirakamaro.

27 Ab’urugo rwe abatoza imico myiza,

yirinda kuba inkorabusa.

28 Abana be barahaguruka bakamushima,

umugabo we aramurata ati:

29 “Abagore benshi babaye intwari,

nyamara wowe urabahebuje!”

30 Igikundiro kirashukana, uburanga bugashira,

nyamara umugore wubaha Uhoraho ni we ukwiye kuratwa.

31 Uwo mugore akwiye gushimirwa ibikorwa bye,

ibikorwa bye nibiratwe mu nama y’abakuru b’umujyi.